Fly-By-Voice — Sesle Uçuş Kontrolü

Kokpitte uçuşun sesle kontrol edilebilmesi, uçuş esnasında pilotun iş yükünü azaltır ve dikkatinin fazla dağılmasını önler.

Dijital bir ikinci pilot ile doğru tepki veren sistemlerle konuşabilmek, her tür uçak için gelişmekte olan bir teknolojidir.

Yazan Glenn Connor
ATP. Cessna 425. Başkan, Discover Technology Intl
Çeviren: Kaptan Gökhan Karakuş

MITER’in hazırladığı, aşağıdaki “Dijital Copilot” uygulaması tabletler için tasarlanmıştır.

Bu sesli interaktif uygulama, pilotun iş yükünü azaltır ve uçuş sırasında sesle zamanında bildirimler ve diğer bilgiler sağlar.

Bir uçağı konuşarak uçurmak ve yönetmek bilim kurgu filmlerinden bu yana eli kulağında bir projeydi. Robotları insana benzer konuşma ve tepkilerle konuşturmak, çoğu bilimkurgu şovunun temel dayanak noktası olmuştur. Fakat yakın zamana kadar, böyle bir iletişim ne pratik ne de uygun fiyatlı idi, sadece birer deneme olarak kaldılar.

Bununla birlikte, kullanıcılar tarafından sesle kontrol edilebilen cep telefonları ve ev aletleri gibi ürünler üzerinde oldukça büyük yatırımlarla yoğunlaşılmış böylece filmler gerçek olmaya başlamıştır. Bugün, Amazon, Google, Apple ve diğerleri, evinizin veya otomobilinizin günlük işlevlerini etkinleştirmek için sesinizi kullanan tüketici ürünleri satmaktadır. Bir düğmeye basarak bulunduğunuz herhangi bir yerden birçok noktaya gitmek maksadıyla sesli yol tarifleri almak için sadece basit ve net olarak cihaza söylemeniz yeterli olmaktadır.

Sesli komut teknolojisi ve ürünlerinin artması hem emniyet hem de kolaylık açısından önem kazanması nedeniyle hız kazanmıştır. Güvenlik açısından, aracınızdan navigasyona yardım etmesini veya arama yapmasını istemek, sürücüyü esas görevinden fazla uzaklaştırmayacaktır. Ev güvenliği gibi, cihaz kontrolü veya en sevdiğiniz tv kanalını bulmak gibi tüketici ürünlerinde ses kontrolü, iyi bir reklam malzemesi görünmekle beraber, insanlar ile makinelerin etkileşim biçimini tamamen değiştirmiştir.

Flight deck (kokpit) ses teknolojisi hazır mı?

Garmin Telligence yazılımı, GTN 650 ve GTN 750 cihazlarının düğmelerden ziyade sesle bir dizi işleve komuta etmelerini sağlamıştır. Pilotlar aynı zamanda, pist, rüzgar vb birçok ses verilerini isteyebilir ve alabilir.

Ses kontrolü modern kokpitte yerini almaya hazır. Düğmeler çoktan dokunmatik ekranlarla değiştirildi, sigortalar dinozorların yoluna girdi ve yakında FMS’nizi TOLD verileri insansız hava araçları üzerinden siz daha inmeden hangarda konuşuluyor olacak. Yeni kokpitlerin geleneksel araçlara ek olarak sesle kontrol edilen görüntü sistemleri ve bilgi sistemleri de var.

Ses, bir pilotun tasarımcıların istediği gibi uçakların tüm yeteneklerine erişmesini sağlayacaktır. En önemlisi, sesli kumanda, iş yükünü ve pilotları gerçek uçuştan uzaklaştıran dikkat dağıtıcı unsurları gerçekten de azaltma potansiyeline sahiptir, özellikle de uçak içi acil durumlar gibi kritik görevler için. Bu ses kontrolü yeteneği, günlük karar alma sürecinin bir parçası olan sorulara hızlıca cevap verecek şekilde genişleyecektir. FMS’in verebileceği bilgilerin tamamına sesli olarak ulaşabileceğinizi düşünün. Aynı şey, yeni dijital hava radarları ve uçak içine monte edilmiş bakım raporlama sistemleri için de geçerli olabilir. Değer ve verimlilik, sesli bir uçuş kokpiti için yatırımın getirisidir.

Garmin Telligence, sesli komut sistemi gibi bazı ilk ses ve konuşma teknolojisi ürünlerini şimdiden pazara taşıdı ve Rockwell ve Honeywell geniş gövde uçak ürünlerinde hızlı bir ilerleme kaydetti.

Herhangi bir yeni teknolojinin kullanıma sunulması için zamanlama, özellikle de köklü bir değişiklik getirdiğinde her zaman zordur. Eskiyi düşünün ve asırlık kadranlı saat tasarımlarının ardından dijital saatin fikrinin ortaya çıktığını hatırlayın. Evet, zamanı okuduğumuza göre bir değişiklik var, ancak dijital saat hala zamanı söylüyor. Öte yandan, sesli komut uçağın düğme ve butonlarının sesle yer değiştirmesi demek oluyor ki bu da el ve motor becerilerinizin yerini düşünme ve konuşma ile değiştirecek temel bir değişiklik anlamına geliyor.

Uçak kontrollerinde ses kullanımı, gerçek dünyada mükemmel bir doğrulukla gerçekleştirilmelidir. Zor olan şey, konuşmacının frekansları bombardıman eden sürekli gürültülü bir ortamda sesli komutlar kullanıyor olmasıdır; bunlara, uçakta veya telsizde arka planda konuşan birçok kişi de dahil olmakta. Bilgisayar ses tanıma sisteminin görevi, bir kişinin sesi, cinsiyeti, lehçesi, hızı ve konuşmanın temposu ile uğraşırken hızlı bir şekilde karmaşıklaşır. Ardından, bir radyo telsiz gibi bir sistemi yanıtlamak veya kontrol etmek için bu sistemin verilere erişebilmesi için uçaklarla tamamen entegre olması gerektiğini düşünün.

Ses teknolojisinde ile ilerleme
Uçak ses kontrolü için gelişmelerin çoğu, inşa edilen neredeyse tüm elektromekanik cihazları kontrol etmek için üretilen tüketici ses teknolojisinden yola çıkıyor. Elbette en ünlü örnek, sesli komutların ve arama motorlarının gerçek dünyada bir araya geldiği akıllı telefonlardır.

Siri ve Cortana gibi isimlere sahip yazılım tabanlı tercümanlar artık birçok cep telefonunda yaşıyor ve günlük kişinin bir soru sormasını, birisine telefon açmasını veya talimat istemesini sağlıyor. Aslında, en yakın havaalanının yerini Siri veya Cortana’ya sorarsanız, seçebileceğiniz bir liste de dahil olmak üzere bir cevap alırsınız. Sonra “o” size yol tarifi mi gerekeceğini soracaktır. Hatta TV üreticileri bile sesle arama motorlarına izleyecek bir şeyler bulmalarını söylettiriyor artık.

Evinizin kontrolü için, cep telefonundan eve veya diğer sesli Wi-Fi cihazlarınızın kombinasyonu ile, ışıklar, termostatlar, ev güvenlik sistemleri ve ev aletleri de dahil olmak üzere hemen hemen her şeyi kontrol etmenizi sağlar. Bu ses kontrolünü cebinize götürmek, Apple’ın HomeKit, Amazons Echo, NEST ve diğerlerinin sağladığı gibi tüm bu ev işlevlerini dünyanın herhangi bir yerinden kontrol edebileceğiniz anlamına geliyor. Sesli komut teknolojisi ayrıca, depo çalışması, çalışanın giriş/çıkışlarını ve hatta güvenlik görevlilerini takip etmek için GPS ile birlikte konuşma tanıma gibi bir çok endüstriyel uygulamada kullanılmaktadır.

Milyonlarca insanın kullandığı yeni ses teknolojisi hakkında gerçekten merak uyandıran şey, karmaşık bir uçuş simülatörünü ya da bir strateji oyunu yönlendirmek için kullanılan pilot etkileşimidir. Oyun pilotu, çok çeşitli simüle edilmiş sensörler, itici güç ve izlemeyi kullanmak için uçuş kontrollerini sesli komutlarla kullanır. Ancak havacılık için, sesli komutların kokpite uygulanması Garmin’in Zekası gibi sistemler ile olacakmış gibi görünüyor.

Üreticinin sesle çalışan cihazları

Garmin, ses panelleri ve GTN 650/750 navigator için Telligence, sesli komuta sistemini tanıttı. Garmin Telligence Sisteminde yazılımının yanında, frekansları ayarlamak, Garmin GTN 650/750’yi çalıştırmak, “uçuş plan sayfası göster” “ veya ” mesafeyi göster “ vb yüzlerce ses komutunu kullanmasını sağlayan pilotun lövye üzerinden kullanabileceği bir buton mevcuttur. Telligence, pilotlara sadece varış meydanı ATIS’i ayarlaması için radyoya komuta etmesine izin vermez, aynı zamanda varış meydanının rüzgarını vermek gibi soruların cevaplarıyla veya diğer yararlı bilgilerle konuşur.

Honeywell, Honeywell Yenilikçi Prototipleme Ortamı (HIPE) olarak adlandırılan gelişmiş prototipleme sistemlerini kullanarak, kokpit için ses kontrollü bir ürün serisi geliştirmeye çalışıyor. Sesli işlemler için yapılan bu test programı bir Embraer EMB 175 uçağında kullanılmak üzere denendi ve FMS’den bilgi akışını çalıştırmak ve kontrol etmek için yeni bir yöntemi onayladı.

Honeywell dizaynında, pilotun sesi FMS üzerindeki düğmelerin yerine geçer. Ve yeni bir FMS arayüzü esasen uzun uzun yazarak kullanmak zorunda kalmadan tek dokunuşla işlev görür. Ses kontrolü ile, pilot, alt menülerde arama yapmadan doğrudan FMS menüsündeki belirli işleve gidebilir.
Rockwell Collins, hava araçları için sesli komut teknolojisi geliştirmesinde helikopter kokpitlerinin yanı sıra büyük uçaklarda da gürültülü ortamı da ele alıyor. Manueller veya operatör talimatları kitaplarını aramaksızın bilgi bulmak için sesli komutların kullanılması, uçuş başını (heading) ve diğer işlevler gibi değişiklikleri sesle uçağa söylemek, pilot iş yükünü büyük ölçüde azalacaktır.

Rockwell Collins araştırmacıları pilotun iş yükünü azaltma potansiyeline sahip ses kontrollü gelişmeler üzerinde de çalışıyorlar. RC aviyonik, uçuş başını (heading) değiştirme, telsiz seçme, navigasyon sayfası değiştirme ve daha birçok işi ses kullanarak yaptırmaktadır. Son olarak, şirket ses tanıma kabiliyetinin gürültülü helikopter kokpitlerinde bile başarılı bir şekilde deneyerek gerçekleştirdi.

Southern Air Aviation, kokpitte ses teknolojisinin uygulanmasında, gelişmiş çalışmalar yapan başka bir firmadır. Bu şirket, ürünlerini, kokpit yönetimine hedeflemiş ve ses komutu ile aviyonik ekipmanı için “fly-by-voice” markasına sahiptir. Bu teknoloji genel olarak bir uçağın aviyonik ve navigasyon sistemlerini kontrol eder.

Şirketin hedefi, “uçuş verilerinin ve pilot performansının gerçek zamanlı entegrasyonu ve gelişmiş durumsal farkındalık” ile uçuş yönetiminde ve acil durumlarda yüksek düzeyde güvenlik ve verimlilik sunmaktır. Southern Air Aviation tarafından yapılan bazı gelişmeler arasında, “uyanıklık seviyelerini” sınıflandırmak için gerekli araçlarla yorgunluk tespit etme, dialoglarda ve yüksek gürültülü ortamlarda konuşmayı tanıyabilme yeteneği vardır.

Güvenlik ve sesli komutlar

Herhangi bir sistemle sesli komutların ve konuşmanın öngörülemeyen yönlerinden biri de, güvenlikten ödün verilmesi olabilir. Daha önce de tartışıldığı gibi, yeni akıllı TV’lerin birçoğu, hem talebe hem de sesli komuta yanıt vermeye hazır mikrofon ve kameralarla donatılmıştır. Kameralar hareket kontrolü için yakında kokpitte kullanılabilecek bir başka teknolojidir.

Ancak son zamanlarda bir akıllı TV üreticisi tarafından, özellikle hassas kişisel verilerin korunması için sesli komutlar alırken bazı önlemlerin alınması gerektiği açıklandı. Üretici “etkileşimli sesli komutlarınızı yalnızca belirli bir arama isteği oluşturduğunuzda” toplayacağını belirtti. Bu bildirim, “etkileşimli sesli komutların cihaz tanımlayıcıları da dahil olmak üzere cihazınızla ilgili bilgilerle birlikte üçüncü taraf bir servis sağlayıcıya iletilebileceğini” söylemektedir.

EN YAKIN HAVALİMANI – Ses teknolojisi verimliliği

GPS’lerin havacılığa geldiği ilk günlerde, en eski özelliklerden birisi de dijital havaalanı veritabanı ve “NEAREST” etiketli bir düğmeydi. Bu sihirli düğmeye bir kez basıldığında, sizin için en yakın havaalanlarının nerelerde olduğunu ve mesafelerini ve gitmek isterseniz takip edebileceğiniz bir rota belirlerdi. Bu zamandan tasarruf sağlayan cihaz sizin için herşeyi hesaplayarak teknolojiyi kullandı. Elbette, bu, yeterli zamanınız varsa, pilot olarak manuel olarak da yapabileceğiniz bir şeydi. Ancak kokpit için geliştirlen yeni ses teknolojisi çoğu zaman bir düğmeden çok daha iyidir.

Yeni uçak teknolojisi kullananlar için, maliyet ve pratik kullanımın sorgulanması, bir satın alma işleminde kilit unsurlardır. Bu nedenle, uçak işletmecisi açısından kokpit için sesli bir sistem satın alma, yeterlilik ve güvenliği oldukça artırırken pilot iş yükünü de azaltmalıdır. İşler sorunsuzca gerçekleştiğinde, uçmak çoğunlukla keyifli bir deneyimdir.

Ancak yoğun hava trafiği olduğu durumlarda, yaklaşma pistinin değişmesi nedeni ile yeni bir yaklaşma hazırlığı yapmak gerektiğinde, uçaktaki küçük bir sorun bile iş yükünü ve stresi artırabilir. Bu nedenle, kokpitte konuşabileceğiniz yeni ses ve konuşma teknolojisi ile sizin için görevleri icra edebilecek ekstra bir pilot bulundurmanız çok yararlı olacaktır.

 Glenn Connor Discover Technology Intl’in başkanıdır. Geliştirilmiş görme sistemleri ve gelişmiş aviyoniklerin geliştirilmesinde uzmanlaşmış bir pilot ve bir araştırmacıdır.

Kaynak: http://www.propilotmag.com/archives/2017/Jan%2017/A1_voice_p1.html